The lecture is the part of the conference Passion, Desire, Love - Interpretations, Paradigms, Meanings, Contexts organized by the Research Institute Facta Ficta and Centre for Comparative Studies of Civilisations.
The abstract of the presentation (in Polish) can be found below.
Rola istot nadprzyrodzonych w pożyciu intymnym ludzi według Talmudu babilońskiego
Talmud babiloński to jeden z podstawowych tekstów żydowskiej kultury i religii. Powstały pod koniec późnej starożytności, stanowi świadectwo wierzeń i praktyk tej epoki jak i punkt odniesienia oraz inspirację dla późniejszych tradycji rozwijanych w następnych wiekach. Bez mała sześć tysięcy stron w standardowej edycji wileńskiej Talmudu babilońskiego dotyczy głównie niuansów prawa żydowskiego (halachy) obejmującego swoim zakresem praktycznie wszystkie sfery życia. Tekst ten nie przypomina jednak uporządkowanych kodeksów prawnych znanych chociażby z rzymskiego kręgu kulturowego: Talmud zawiera rozbudowane i pełne dygresji dyskusje teoretyczne, liczne studia przypadków pozbawione jednoznacznych konkluzji oraz wiele opowieści i anegdot z życia rabinów. W tych właśnie kontekstach narracyjnych można napotkać istoty nadprzyrodzone takie jak anioły, demony, duchy i potwory.
Nawet pobieżna lektura urywków talmudycznych zawierających wzmianki o tych istotach dobitnie pokazuje, że pojawiają się one w różnych sytuacjach: anioły dzielą się z ludźmi wiedzą medyczną, demony czyhają w opuszczonych budynkach, duchy zmarłych niekiedy wracają, żeby rozwiązać sprawy niedokończone za życia a morskie potwory napadają śmiałków wypuszczających się na głębokie wody. Istoty nadprzyrodzone stanowią „naturalny” element krajobrazu społecznego starożytnych rabinów – i jako takie manifestują swoją obecność również w bardzo prywatnych sferach życia człowieka: miłości i pożyciu intymnym.
Głównym celem niniejszego wykładu jest prześledzenie ról, jakie istoty nadprzyrodzone pełnią w tych sferach oraz rozpoznanie pewnych powtarzających się wzorców i zależności. Podstawowym narzędziem wykorzystanym w realizacji tego celu będzie Elyonim veTachtonim (http://elyonimvetachtonim.blogspot.com) – elektroniczny inwentarz istot nadprzyrodzonych we wczesnej literaturze rabinicznej służący przede wszystkim jako konkordancja tematyczna oraz umożliwiający wykonywanie prostych obliczeń. Inwentarz ten umożliwi wyjście poza wybiórczo przywoływane przykłady i spojrzenie na zagadnienie w skali makro. Zrekonstruowana w ten sposób specyfika istot nadprzyrodzonych w Talmudzie babilońskim zostanie z kolei skonfrontowana z dominującymi w innych tekstach starożytnych trendami w obrazowaniu relacji między istotami nadprzyrodzonymi a sferą pożycia intymnego – przede wszystkim mitem o grzechu upadłych aniołów współżyjących z ziemskimi kobietami oraz tradycją amuletyczną żeńskich demonów kradnących mężczyznom nasienie.
Niniejszy wykład stanowi element projektu Istoty nadprzyrodzone oraz ich relacje z ludźmi według Talmudu babilońskiego z perspektywy ilościowej i jakościowej finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (Nr rej.: 2018/31/D/HS1/00513).